Najbardziej znaną tradycją tego dnia jest oczywiście oblewanie się wodą. Dawniej nie ograniczano się do kilku kropel – w ruch szły wiadra, garnki, a czasem nawet całe stawy i strumienie. Kto tylko mógł, korzystał z każdej okazji, by oblać znajomych, sąsiadów, a przede wszystkim – panny na wydaniu. Zgodnie z ludowym przekonaniem, dziewczyna, która została tego dnia solidnie oblana, mogła liczyć na powodzenie u kawalerów. Było to wyrazem sympatii i swoistym komplementem. W wiejskiej społeczności dobrze oblana panna uchodziła za lubianą i wartą uwagi.
Poniedziałek Wielkanocny to również czas odwiedzin. Chrzestni rodzice obdarowywali w tym dniu swoich chrześniaków tzw. „śmigusem” – nie był to tylko zwyczaj symboliczny. W paczce od chrzestnych znajdowały się jajka, wędliny, ciasto, a nierzadko także pieniądze lub elementy odzieży. Był to gest nie tylko świąteczny, ale i świadczący o więzi i trosce o duchowe dzieci.
W regionach Świętokrzyskich zwyczaj ten zyskuje jeszcze więcej kolorów i melodii. W Bielinach, Borkowie i Daleszycach młode dziewczęta pielęgnowały tradycję chodzenia z „gaikiem”. Wybierały dorodną gałąź sosny lub jodły, przyozdabiały ją wstążkami i kwiatami z bibuły, po czym odwiedzały domy, śpiewając i życząc mieszkańcom szczęścia i dostatku. W zamian otrzymywały smakołyki – ciasta, potrawy, a czasem coś więcej. Był to kobiecy odpowiednik kolędowania, pełen uroku i radości wiosennego przebudzenia.
W Rakowie do dziś kultywuje się tradycję rodzinnego spaceru na tzw. Zielony Stok – leśny zakątek w pobliżu źródełka. Całe rodziny udają się tam w świąteczny poniedziałek na piknik z koszami pełnymi święconki i domowych smakołyków. Wspólne biesiadowanie, częstowanie się jedzeniem i rozmowy przy naturze to sposób na przedłużenie świątecznej atmosfery. Nie brakuje tam również symbolicznego oblewania wodą – w końcu to Lany Poniedziałek! Na zakończenie uczestnicy rozrzucają skorupki jajek ze święconki – to rytuał nawiązujący do lokalnej legendy o zaklętym rycerzu zamienionym w raka, który porzuca swój pancerz – skorupki – jako znak uwolnienia.
Poniedziałek Wielkanocny to święto, które w unikalny sposób łączy duchowość z żywiołową radością, a religijne przesłanie Zmartwychwstania – z żywą, wciąż pielęgnowaną kulturą ludową. To dzień, w którym woda staje się nie tylko symbolem oczyszczenia, ale też – uśmiechu, wiosny i wspólnoty.
