Urodził się około 1150 roku w Kargowie lub Karwowie, a zmarł 8 marca 1223 roku w klasztorze cystersów w Jędrzejowie. Pochodził z możnowładczej rodziny małopolskiej, odebrał staranne wykształcenie, studiował prawdopodobnie we Francji i być może we Włoszech. Po powrocie do kraju był scholastykiem w szkole katedralnej w Krakowie, kapelanem książąt Kazimierza Sprawiedliwego i Leszka Białego, a następnie biskupem krakowskim. Uczestniczył w obradach IV soboru laterańskiego, a na kilka lat przed śmiercią zrezygnował z urzędu i wstąpił do klasztoru cystersów w Jędrzejowie, gdzie spędził ostatnie lata życia. W 1764 roku został ogłoszony błogosławionym.
Jako pierwszy polski uczony i pisarz Kadłubek stworzył dzieło o ogromnym znaczeniu – „Kronikę dziejów Polski”. Nie była to jedynie relacja o wydarzeniach, lecz traktat moralny i filozoficzny, który łączył w sobie dzieje ojczyzny z dziedzictwem starożytnej Grecji i Rzymu. W jego wizji historia miała uczyć i inspirować, a nie tylko opisywać fakty. Dzięki bogactwu języka i głębi refleksji kronika stała się podstawą edukacji w Polsce przez wiele stuleci.
Kadłubek był także autorem nowatorskiej myśli politycznej. To on jako pierwszy nazwał państwo polskie „Rzecząpospolitą”, podkreślając, że nie jest ono własnością monarchy, lecz wspólnotą obywateli rządzonych prawem. Polska w jego ujęciu miała być ojczyzną ludzi wolnych, którzy bronią jej męstwem i odpowiedzialnością.
Choć współcześni historycy poddali w wątpliwość wiele legend zawartych w „Kronice”, wszyscy zgodnie przyznają, że Kadłubek był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli średniowiecznego humanizmu. Łączył głęboką wiarę z umiłowaniem wiedzy, a refleksję o losach człowieka z troską o dobro wspólne. Jego wizja Rzeczypospolitej i wartości, jakie głosił, pozostały żywe do dziś – jako fundament polskiej kultury i tożsamości.
